ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο αρχαιολογικός χώρος του Κλείτου βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της λεκάνης της Κίτρινης Λίμνης στο Νομό Κοζάνης. Κατοικήθηκε από το δεύτερο μισό της 6ης ως τη 2η χιλιετία π.Χ. και πολύ αργότερα, στην ελληνιστική, υστερορωμαϊκή και πρώιμη βυζαντινή περίοδο. Από το 2006 ως το 2010 διενεργήθηκε εκεί εκτεταμένη σωστική έρευνα εν όψει της επέκτασης του λιγνιτωρυχείου της ΔΕΗ. Η ανασκαφή κάλυψε 75 στρέμματα και έφερε στο φως δύο γειτονικούς νεολιθικούς οικισμούς («Κλείτος 1» και «Κλείτος 2»), κατάλοιπα της Εποχής του Χαλκού, υστερορωμαϊκούς τάφους, ένα λιθόκτιστο κτίριο ιστορικών χρόνων και πλήθος ευρημάτων, που χρονολογούνται από την ελληνιστική ως την πρώιμη βυζαντινή περίοδο.
Ο «Κλείτος 1» είναι επίπεδος οικισμός, κατοικήθηκε στις πρώιμες φάσεις της Νεότερης Νεολιθικής περιόδου (δεύτερο μισό 6ης και αρχές 5ηςχιλιετίας π.Χ.) και είναι ένας από τους ελάχιστους στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο, που ανασκάφηκαν σε όλη τους την έκταση. Αποκαλύφθηκαν δέκα μεγάλα, ισόγεια, τετράπλευρα οικήματα σε αραιή διάταξη, ενώ, τουλάχιστον, ένα ακόμη κτίσμα καταστράφηκε από το μεταγενέστερο λιθόκτιστο κτίριο. Είχαν κατασκευαστεί με ξύλινο σκελετό, επενδυμένο με πηλό και τα δάπεδα στα περισσότερα σπίτια, ίσως, ήταν διαμορφωμένα με σανίδες. Οι τοίχοι θεμελιώνονταν σε τάφρους, ήταν επιχρισμένοι και έφεραν σε κάποια σημεία αυλακωτή και γραπτή διακόσμηση. Στο εσωτερικό τους βρέθηκαν πηλόκτιστες κατασκευές με τροφοπαρασκευαστικό και αποθηκευτικό προορισμό, πήλινα σκεύη, εργαλεία και αγγεία. Τα οικήματα καταστράφηκαν από φωτιά και σε κανένα δεν διατηρήθηκαν περισσότερες από τρεις οικοδομικές φάσεις.
Πάνω στα λείψανα τριών τουλάχιστον σπιτιών, μετά την εγκατάλειψή τους, εγκαταστάθηκαν κυκλικές θερμικές κατασκευές. Παρόμοιες αποκαλύφθηκαν ανάμεσα στα οικήματα και γύρω από τον οικοδομημένο χώρο, όπου υπήρχαν βιοτεχνικές εγκαταστάσεις και χώροι αποθήκευσης και απόθεσης απορριμμάτων. Βρέθηκαν μεγάλα αποθηκευτικά αγγεία στη θέση τους, απορριμματικοί λάκκοι και περισσότερες από 30 κατασκευές, θερμικές και μη. Οι περισσότερες είναι κυκλικές κι έχουν δάπεδο από πηλόχωμα και βότσαλα, με την τελική του επιφάνεια επιχρισμένη με πηλό. Υπάρχουν επίσης σύνολα μεγάλων λεκανόσχημων κατασκευών, οκτώσχημες και πεταλόσχημες πηλοκατασκευές, κάποιες από τις οποίες βρέθηκαν γεμάτες με κάρβουνα και μικρές κυκλικές κατασκευές, με επίπεδη καμένη επιφάνεια, κυκλική οπή στο κέντρο και πολλά υπολείμματα καύσης αμέσως χαμηλότερα. Ερευνήθηκε επίσης ένας λάκκος-πηγάδι, στον πυθμένα του οποίου υπήρχαν ακέραια αγγεία και κομμάτια ένυδρου ξύλου.
Η έκταση του οικισμού είναι 20 περίπου στρέμματα και ορίζεται από ένα σύστημα τάφρων και ξύλινων περιβόλων.
Μέσα στο κτίσμα Γ, ανάμεσα στις κατοικίες και έξω από το χώρο που καταλαμβάνουν οι κατοικίες ήρθαν στο φως 16 νεολιθικές ταφές, ενταφιασμοί και μια καύση σε τεφροδόχο αγγείο. Οι περισσότερες είναι ατομικές και βρέθηκε μόνο μια διπλή ταφή, ενήλικου και παιδιού.
Ο οικισμός «Κλείτος 2» απέχει λιγότερο από 100 μ. από τον «Κλείτο 1». Εκτείνεται σε 2.5 στρέμματα, έχει μια έως τρεις οικιστικές φάσεις και κατοικήθηκε, κυρίως, στην ύστερη Νεότερη και στην Τελική Νεολιθική περίοδο. Παρουσιάζει πιο συμπαγή μορφή, με περιορισμένους ελεύθερους χώρους και κατοικίες με πηλόκτιστες θερμικές κατασκευές και αποθηκευτικά αγγεία στο εσωτερικό τους. Ανασκάφηκαν τέσσερα πασσαλόπηκτα οικήματα με τοίχους που θεμελιώνονταν σε ορύγματα. Ο οικιστικός χώρος οριοθετείται από ρέματα και η κατοίκηση αναπτύσσεται κάθετα, με σχετική σταθερότητα στη θέση των οικημάτων, τα οποία εμφανίζουν αρκετές ανακατασκευές.
Στο κτίσμα 3 διαπιστώθηκαν τρεις οικοδομικές φάσεις. Στην αρχαιότερη φάση του είχε πήλινο δάπεδο, δύο εσωτερικούς τοίχους, πλούσια οικοσκευή, η οποία διατηρήθηκε σε ασυνήθιστα καλή κατάσταση (πήλινα σκεύη, θρανίο, φούρνος, αγγεία, πίθος) και μεγάλη ποσότητα αποθηκευμένων δημητριακών, όταν καταστράφηκε από φωτιά.
Εντός και εκτός των ορίων του οικισμού εντοπίστηκαν 14 ταφές, οι εννιά από τις οποίες ήταν δευτερογενείς ταφές καμένων οστών σε αγγεία.
Το νότιο τμήμα του οικισμού «Κλείτος 2» διαταράχτηκε από τη διάνοιξη καμπυλόγραμμης τάφρου της Μέσης Εποχής του Χαλκού, στο εσωτερικό της οποίας βρέθηκαν τεράστιες ποσότητες υλικού, κυρίως κεραμικής. Ανασκάφηκε ένας ακόμη αποθέτης της ίδιας περιόδου με παρόμοιο περιεχόμενο κι ένας σύγχρονος λάκκος με σαφή κατάλοιπα τελετουργικής δραστηριότητας, μέσα στα όρια του νεολιθικού οικισμού. Περιείχε πολλά ακέραια και αποσπασματικά αγγεία, ζωικά οστά, οστέινα διακοσμημένα αντικείμενα, πιθανώς λαβές εργαλείων, λίθινα εργαλεία, πολλά κατάλοιπα καύσης και απανθρακωμένους σπόρους. Επίσης, μια ταφή μάλλον γυναίκας, η οποία είχε υποστεί κάποιο είδος τελετουργικής μεταχείρισης με χρήση φωτιάς, πριν από την πλήρη αποσύνθεση του σώματος. Εν μέρει ή τελείως καμένα ήταν και αρκετά από τα οστά ζώων του λάκκου.
Δεν εντοπίστηκε εγκατάσταση της Εποχής του Χαλκού, αλλά είναι πιθανό να καταστράφηκε από μεταγενέστερες επεμβάσεις στο χώρο.
Χριστίνα Ζιώτα (Αιανή),Αρετή Χονδρογιαννή-Μετόκη(Αιανή),Ευανθία Μαγγουρέτσιου (Αιανή)
