TA EΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΙΑΝΗΣ

Η αρχαία πόλη της Αιανής, της οποίας το όνομα διασώθηκε σε δύο επιγραφικές μαρτυρίες, υπήρξε πρωτεύουσα του βασιλείου της Ελίμειας ή Ελιμιώτιδας, το οποίο μαζί με τα υπόλοιπα διαμερίσματα (Τυμφαίας, Ορεστίδας, Λυγκηστίδας, Εορδαίας, Πελαγονίας, Δερριόπου) αποτελούσαν την Άνω Μακεδονία των αρχαίων.

Η αρχαϊκή-κλασική νεκρόπολη, καθώς και η αποκάλυψη δημόσιων και ιδιωτικών οικοδομημάτων διαμορφώνουν την εικόνα μιας οργανωμένης πόλης ήδη από τα υστεροαρχαϊκά και κλασικά χρόνια (αρχές 5ου-4ος αι. π.Χ., ενώ και ο 6ος αι. αντιπροσωπεύεται με κεραμεικά ευρήματα), γεγονός που τεκμηριώνει την άποψή μας ότι υπήρχαν ακμαίες και οργανωμένες πόλεις στην Άνω Μακεδονία πολύ πριν την ενοποίηση του μακεδονικού ελληνισμού από τον Φίλιππο Β', στον οποίο οι ιστορικοί απέδιδαν την ίδρυση των πρώτων πόλεων-αστικών κέντρων. Παράλληλα η αποκάλυψη αρχαϊκών και κλασικών επιγραφών επιβεβαιώνουν τη χρήση του γραπτού λόγου και αποδεικνύουν ότι η μέχρι τώρα έλλειψη πρώιμων επιγραφών οφειλόταν στην περιορισμένη και όχι συστηματική ανασκαφική έρευνα της μακεδονικής γης.

Η πόλη της Αιανής είχε άμεσες πολιτιστικές και εμπορικές ανταλλαγές με κέντρα του υπόλοιπου ελληνισμού στο βορρά, το νότο και την ανατολή. Παράλληλα λειτουργούσε αυτόνομα με δικά της εργαστήρια κεραμεικής, κοροπλαστικής, γλυπτικής και μεταλλοτεχνίας. Κεραμεικοί κλίβανοι και υπολείμματα επεξεργασίας μετάλλων, χαλκού, σιδήρου και μολύβδου-αργύρου, εντοπίζονται συχνά. Η ύπαρξη νομισματοκοπείου στην Αιανή συμπεραίνεται από κοπές νομισμάτων του βασιλέα Δέρδα Β΄ στις αρχές του 4^ου αι. π.Χ.

Ήδη από τον 15^ο αι. π.Χ. η Αιανή έχει αποδειχθεί ότι υπήρξε αξιόλογο κέντρο παραγωγής χειροποίητης κεραμεικής με την ονομασία μακεδονική αμαυρόχρωμη (θαμπή, matt painted) ή δωρική-μακεδονική. Η καταγωγή της ανάγεται σε μεσοελλαδικά (1900-1600 π.Χ.) πρότυπα της νότιας Ελλάδας. Φορείς της θεωρούνται τα βορειοδυτικά ελληνικά φύλλα, στα οποία ανήκαν και οι Μακεδόνες, οι οποίοι, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, μετέβησαν από την Πίνδο στη Δρυοπίδα και την Πελοπόννησο, όπου ονομάστηκαν Δωριείς.

Προϊόντα αμαυρόχρωμης κεραμεικής του πρωτοπόρου εργαστηρίου της Αιανής έχουν εντοπιστεί σε πολλές γειτονικές αλλά και μακρύτερες περιοχές. Οι περισσότεροι τόποι εμφάνισής τους συγκεντρώνονται στη Δυτική Μακεδονία (46 θέσεις μόνο στο Νομό Κοζάνης), ιδιαίτερα κατά μήκος του Αλιάκμονα. Μάλιστα με το εύρημα της Αιανής αποκτάται ένα επιπλέον επιχείρημα για την απόρριψη της παλαιάς θεωρίας περί κατακλυσμικής εισβολής των Δωριέων στα τέλη της 2ης χιλιετίας, αστήρικτης ούτως ή άλλως.

Στους κλιβάνους της αρχαίας Αιανής ψήνονταν πολλά και διάφορα προϊόντα των τοπικών εργαστηρίων. Από τις αρχές του 5^ου αι. π.Χ. εντοπίζονται αγγεία των τοπικών εργαστηρίων της μελανόμορφης αγγειογραφίας, δείγματα των οποίων έχουν βρεθεί και εκτός της Αιανής. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει για την τεχνική της πολύχρωμης διακόσμησης απευθείας πάνω στον πηλό. Με αυτή τη σπάνια για την αρχαϊκή εποχή τεχνική διακοσμούνται κυρίως αρύβαλλοι και φορμίσκοι. Τα χρώματα είναι εξίτηλα, συνήθως λευκό, κόκκινο και γαλάζιο, και τα αγγεία προορίζονταν προφανώς για καθαρά ταφική χρήση.

Από τις αρχές του 3^ου αι. π.Χ. και στη συνέχεια κατά την ελληνιστική εποχή πολλά είναι τα δείγματα των τοπικών αγγείων με γραπτή διακόσμηση, καθώς και τα ανάγλυφα αγγεία κατασκευασμένα με μήτρες.

Γ. Καραμήτρου-Μεντεσίδη

Δρ. Αρχαιολόγος

Σημείωση:

Για την θέαση των τρισδιάστατων αντικειμένων είναι απαραίτητη η εγκατάσταση ενός προγράμματος ανάγνωσης εικονικών κόσμων, όπως το Octaga player